Dersom egga blir tekne opp (etne) av andre dyr eller menneske, kan parasittblærer utvikla seg i indre organ, med alvorleg sjukdom som resultat.
Ekinokokkose er ein liste 2-sjukdom, og førekomst av eller mistanke om ekinokokkose skal straks rapporterast til Mattilsynet. Ein har rekna med at parasitten ikkje har funnest i Noreg, Sverige og Finland, men i 2011 blei den påvist hos rev fleire stader i Sverige.
Smittestoff og smittevegar
Echinococcus multilocularis er ein liten (få mm lang) bandorm som primært finst i tarmen hos rev (raudrev, polarrev). Den kan også etablera seg i tarmen hos andre rovdyr som hund, mårhund og ulv. Smitta rovdyr er såkalla endevertar for parasitten, og skil ut store mengder parasittegg i avføringa. Kattar kan også smittast, men parasitten produserer berre få egg hos katt.
Hundens dvergbandorm (Echinococcus granulosus) er ein annan parasitt.
Andre dyr og menneske som får i seg egg frå rovdyravføring fungerer som såkalla mellomvertar for parasitten. Hos mellomvertane dannar det seg parasittblærer i indre organ. Desse parasittblærene inneheld larvar som utviklar seg til kjønnsmoden bandorm i tarmen til endeverten (rovdyr).
Smitten blir halden i gang i naturen gjennom ein syklus med rev som hovudvert og ulike smågnagarar som mellomvertar.
Sjukdomsteikn og diagnostikk
Rovdyr som har parasitten i tarmen viser ingen sjukdomsteikn. Hos mellomvertane blir det danna stadig nye parasittblærer i indre organ over tid, spesielt i levra, og etter kvart oppstår det symptom på sjukdom og organsvikt.
Dersom menneske blir smitta med parasittegg frå rovdyravføring, kan det danna seg svulstliknande massar av parasittblærer i indre organ, særleg i levra. Det er ein prosess som tek lang tid, og symptom kan visa seg etter 10-15 år. Sjukdommen er sjeldan, men svært alvorleg. I område der E. multilocularis er vanleg, som i Alperegionen, blir det årleg påvist ca. 10 tilfelle per million innbyggjarar.
Les meir om ekinokokkose hos menneske på Folkehelseinstituttets sine heimesider
Diagnostik
Hos rovdyr kan E. multilocularis påvisast gjennom nøye mikroskopisk undersøking av tynntarmen. Denne metoden er svært tidkrevjande . For undersøking av levande dyr og ved masseundersøking av dyr (rev) kan ein bruka molekylærbiologiske metodar (PCR) for identifisering av parasittegg i avføringa.
Hos mellomvertar blir tilstanden diagnostisert gjennom påvising av typiske parasittblærer i indre organ.
Førekomst
Ein har gått ut frå at E. multilocularis ikkje har funnest i fastlands-Noreg, Sverige og Finland, men i 2011 blei parasitten påvist fleire stader i Sverige. Førekomsten i Sverige er svært låg, og smittefaren til menneske blir rekna for å vera liten.
E. multilocularis er relativt utbreidd i kontinental-Europa, særleg i Alpeområdet. Den finst i Russland, frå Kvitsjøen i vest til Beringstredet i aust, og i baltiske land. Parasitten førekjem også i eit avgrensa område på Svalbard (Grumant) der det finst smågnagarar (austmarkmus).
Overvaking
Veterinærinstituttet gjennomfører eit overvakingsprogram for Echinococcus multilocularis hos raudrev, på oppdrag frå Mattilsynet. Formålet med programmet er å dokumentera at Noreg enten er fri for eller har svært liten førekomst av parasitten.
Slik dokumentasjon trengst for at Noreg skal kunna ha eit krav om behandling av hund som kjem frå utlandet (EU). Programmet starta i 2006, men omfattar i tillegg prøvar frå rev samla inn i perioden 2002-2005.
Overvakingsprogrammet er basert på analyse av avføringsprøver frå raudrev felt under ordinær jakt i heile landet. Det blir teke prøver frå ca. 600 raudrev per år. I tillegg blir alle ulvar og mårhundar som blir felt, undersøkte. Alle undersøkte dyr har til no vore negative.
Tiltak
Ekinokokkose er ein liste 2-sjukdom. Den største faren for smitteintroduksjon til Noreg er truleg irregulær import av kjæledyr (hund) eller regulær innreise av kjæledyr som ikkje er behandla med parasittmidlar etter forskriftene.
Etter forskriftene i dagens regelverk skal alle hundar som kjem til Noreg frå utlandet, Sverige inkludert, behandlast med medisin som eliminerer E. multilocularis frå tarmen til dyra. Hundar som kjem direkte til Noreg frå Finland er unnatekne frå kravet om behandling. Les meir om denne behandlinga hos Mattilsynet.
Ved ferdsel med hund (katt) i område med kjent førekomst av E. multilocularis hos rev, blir regelmessig parasittbehandling av hunden tilrådd kvar 4. veke. Dette gjeld særleg for jakthundar som har høve til å røra seg fritt og dermed kan fanga smitta smågnagarar. Dyr som ikkje får høve til å eta smågnagarar blir ikkje smitta.
Smitta hundar kan ha egg i pelsen, i tillegg til å skilja ut egg i avføringa. Ved første gongs parasittbehandling blir samtidig vask av hunden tilrådd. Vask av hunden blir også tilrådd om ein mistenkjer hunden for å ha vore i kontakt med avføring frå rev.
Viktigaste smittekjelde for menneske som er i område med E. multilocularis, er kontakt med avføring eller pels frå smitta rovdyr ( hund, rev) og med ureina jord. Smitte kan også skje via bær, sopp, grønsaker eller nedfallsfrukt som er ureina med egg frå rovdyravføring, men denne smittemåten er truleg sjeldan.
God handhygiene er tilrådd etter kontakt med dyr og jord. Ein bør også skylja eller varmebehandla næringsmidlar som kan vera ureina. Parasittegga er svært motstandsdyktige. Dei kan overvintra i naturen og tåler vanleg fryselagring (-20 °C). Egga døyr ved oppvarming til over 60 C.