Sjukdomsteikn
Ved alvorleg infeksjon med bukhulemark (Setaria tundra) sest sid buk, tørr, rufsete og dårleg vinterpels, og redusert kondisjon (Bilete 1). Ved slakt sest væske i buken, og dessutan buk- (Bilete 2) og leverhinnebetennelse (Bilete 3). Dette blir vist ved at bukhinna og overflata på levra får ein rufsete utsjånad med kvite flekker/område. Levande og døde marker kan sjåast fritt i bukhulen (Bilete 4). Kalvar blir meir påverka enn vaksne. Dyr med mykje infeksjon får redusert kondisjon. Lette infeksjonar gir ikkje synleg sjukdom på levande dyr, men ved slakt kan ein sjå ein mild buk- og leverhinnebetennelse.
Smittestoff og smittevegar
Bukhulemark har ein livssyklus som inkluderer hjortedyr og mygg (Bilete 5). I Fennoskandia er parasitten påvist hos rein i reindrift, finsk skogrein, elg, rådyr og kvithalehjort. Myggane som er involverte i livssyklusen i Fennoskandia er hovudsakleg stikkemygg (Aedes spp.) og malariamygg (Anopheles spp.).
Den vaksne parasitten i buken hos reinen lagar umodne larvestadium (mikrofilariar) som går ut i blodet. Vaksne parasittar kan leve over eit år i buken. Det tek omtrent 4 månader frå ein rein smittes til ein kan finne umodne larvestadium i blodet. Dei umodne larvestadia kan deretter leve i blodet i fleire månader til dei blir tekne opp av ein blodsugande mygg. I myggen blir parasitten utvikla vidare slik at han kan smitte ny rein. Utviklinga av parasitten i myggen går raskare ved høge temperaturar. Høge temperaturar og meir nedbør gjer òg at mygg klekkjer, utviklar seg, syg blod og legg egg oftare, med nokre variasjonar mellom myggartar. Derfor aukar risikoen for sjukdommen med varmare og våtare somrar (Bilete 5).
Førekomst
Bukhulemark blei først beskrive i Arkhangelsk-området i Russland i 1929. Det første kjende utbrotet i Fennoskandia skjedde i 1972–1973, både hos rein i Sverige og Finland omtrent samtidig. I 1973–1974, var det eit utbrot hos rein i Finnmark. I 1976-1980 var førekomsten i Kautokeino berre 4-7 % hos slakta rein. I nyare tid har det blitt registrert større utbrot hos rein i Finland i 2003 og 2014. Veterinærinstituttet påviste bukhulemark hos rein i Norrland, Sverige i 2024 og 2025. I November-desember 2025 blei parasitten registrert på slakteri i Finnmark hos rein frå fleire reinbeitedistrikt. Dette er den første påvisinga i Noreg på fleire tiår.
Prøvetaking
Hos smitta hjortedyr sest vaksne parasittar ofte fritt i bukhulen som lange, kvite, trådaktige marker (Bilete 4) ved slakting. Hoa er 46–75 mm lang, medan hannen er 32–37 mm lang. Funn av slike marker som ligg fritt i bukhulen i kombinasjon med buk- og leverhinnebetennelse er typisk.
Nærværet av umodne larvestadium i blodet kan påvisast hos levande dyr. Blodprøvar for påvising av umodne larvestadium blir tekne i EDTA-blodprøveglas for å hindre koagulering, og kan frysast ned før innsending. Etter smitte tek det 4 månader før umodne larvestadium kan påvisast i blodet, tidlegast frå november. Mengd umodne larvestadium aukar deretter fram mot neste sommar når myggaktiviteten er mest intens og forholda for vidare spreiing ligg til rette. Viss ein ønskjer ei oversikt over førekomst i ein flokk, kan ein t.d. undersøkje EDTA-blod under vinterskilling.
Behandling
Infeksjonar med bukhulemark kan behandlast ved å gi Ivomec veit.® injeksjon (1 mL/50 kg under huda). Ivermektin drep både vaksne bukhulemark i bukhulen, og umodne larvestadium i blodet. Det beste behandlingstidspunktet er etter at myggen har slutta å fly om hausten og før parasitten har vakse seg stor nok til å gi sjukdom. Optimalt tidspunkt for behandling er derfor som regel oktober/november.
Førebygging
Ein kan redusere smitte frå bukhulemark hos rein ved å bruke lufteområde når det er mykje insekt. Det betyr å flytte dyra til beite over tregrensa, ofte på høgfjellet, der kulde og vind gjer at mange insektartar ikkje trivst.
Erstatning
Det er mogleg å søkje Landbruksdirektoratet om erstatning ved omfattande tap av dyr til sjukdomsutbrot. Søknadskrava er beskrivne i Forskrift for Utviklingsfondet for reindrifta, kapittel 2. For meir informasjon om korleis dette har blitt gjort ved hjernemarkutbrot sjå artikkel iReindriftsnytt 2020, nr. 2, side 18-23.
Meir informasjon
Har du spørsmål om bukhulemark eller annan sjukdom på rein, ta gjerne kontakt med Reinhelsetjenesten på telefon 48 50 70 06 eller e-post: post@reinhelsetjenesten.no
