Smittestoff og smitteveger
ART kjem av infeksjon med aviært metapneumovirus (AMPV), eit virus i familien Pneumoviridae. Viruset finst i fleire subtypar (A–D) med geografiske forskjellar i utbreiing. I tillegg til høns og kalkun kan òg ender og fasanar verte smitta. Ville fuglar fungerer sannsynleg som reservoar.
AMPV blir rekna som eit svært smittsamt virus, men det blir raskt inaktivert i miljøet etter utskiljing. Fuglar skil vanlegvis ut viruset berre i nokre få dagar etter infeksjon, noko som kan gjere diagnostikk utfordrande. Smitte skjer hovudsakleg ved direkte kontakt og via aerosol/dråpepartiklar frå luftvegane. Vertikal overføring til egg er vist i smitteforsøk, men ser ut til å vere kortvarig og ha liten tyding for den totale smittespreiinga. Viruset kan vere til stades i eggleiar og dermed hamne på eggeskalet, og smitte kan overførast via utstyr brukt i egghandtering, til dømes eggbrett.
For å hindre spreiing er høg biosikkerheit nødvendig. Indirekte overføring via menneske, klede, utstyr, transport og levande fuglar er viktige risikofaktorar, sjølv om viruset har avgrensa overlevingsevne i miljøet.
Sjukdomsteikn og diagnostikk
Dei vanlegaste sjukdomsteikna er rennande auge, konjunktivitt, hovne biholer, rennande nase og nysing. Hoderisting, vridd nakke (torticollis) og i enkelte tilfelle kloakkprolaps kan òg førekome. Klinikken kan variere med alder. Verpehøner har ofte mildare luftvegssymptom enn slaktekylling, men kan få redusert eggproduksjon og dårlig skallkvalitet (tynnskalla egg).
Smitta spreier seg vanlegvis raskt i ein flokk, og inkubasjonstida er kort. Dei fleste fuglar blir friske i løpet av 10–14 dagar. Sekundære infeksjonar er vanlege, til dømes med bakteriar som E. coli, og desse kan forsterke symptom og vere hovudårsaka til sjukdom i nokre tilfelle. Dødelegheita som følgje av ART er vanlegvis låg, ofte under 15 %, men kan bli høg ved sekundærinfeksjonar. Fjørfe i alle aldrar kan bli råka.
Sjukdomsteikna er for uspesifikke til at ein kan stille klinisk diagnose. Serologiske undersøkingar av blodprøver utførast ved Veterinærinstituttet, og enkelte laboratorium tilbyr PCR for påvising av virusgenom. Ei utfordring med PCR er at virusutskiljinga er svært kortvarig og ofte skjer før kliniske symptom viser seg, noko som gjer riktig prøvetakingstidspunkt avgjerande for å få påvist viruset.
Differensialdiagnoser
Infeksiøs laryngotrakeitt (ILT), infeksiøs bronkitt (IB), aviær mykoplasmose, Newcastle diisease (ND), fugleinfluensa (AI, særleg lågpatogen), Ornithobacterium rhinotracheale
Førekomst
Det finst eit nasjonalt, importregulerande overvåkingsprogram for ART som har vore i drift i Noreg sidan 1998. Høns vart utelatt frå programmet frå 2005 på grunn av gjentekne påvisingar av antistoff mot AMPV. Dei seropositive flokkane hadde ikkje vist kliniske symptom, og det vart ikkje påvist virus i desse flokkane. Overvåkingsprogrammet gjeld framleis for kalkun, og den norske kalkunpopulasjonen er definert som fri for ART.
Overvåking
→ Infeksiøs laryngotrakeitt og aviær rinotrakeitt hos fjørfe
Tiltak
Det finst vaksinar tilgjengelege for kommersiell bruk, og vaksinasjon er utbreidd i mange land, men det blir ikkje praktisert i Noreg. Det er forbode å vaksinere kalkun, sidan ART er ein liste 2-sjukdom hos denne fuglearten.
Driftsfaktorar kan redusere omfanget og alvorlegheita av AMPV-infeksjon, særleg hos kalkun. Viktige faktorar er ventilasjon, dyretettleik, temperaturkontroll, godt strø og generelle smittevernstiltak. Hovudtiltak for førebygging er høg biosikkerheit. Antibiotika kan brukast mot sekundære bakterieinfeksjonar.
