LA-MRSA (livestock associated meticillinresistente Staphylococcus aureus) hos storfe, småfe og gris er liste 2-sjukdommar i Norge. Ved påvising av MRSA veit ein ikkje om det er LA-MRSA før vidare undersøkingar er utført, derfor skal all mistanke eller påvising av MRSA hos disse artene varslas Mattilsynet umiddelbart. MRSA hos andre dyrearter og MRSP (meticillinresistente S. pseudintermedius) er meldepliktig som liste 3-sjukdom, og skal meldes til Mattilsynet innan 7 dagar.
Du finner informasjon om korleis varsle og melde om antibiotikaresistente bakteriar på nettsidene til Mattilsynet.
Smittestoff og smittevegar
Meticillinresistente stafylokokkar er resistente mot alle betalaktam antibiotika.
S. aureus er ein av de viktigaste stafylokokkene og ein vanleg årsak til bakterielle infeksjonar hos menneske og hos mange dyr. S. pseudintermedius liknar på S. aureus, men er vanlegare hos dyr og sjeldan hos menneske. Både meticillinresistente S. aureus (MRSA) og meticillinsensitive S. aureus (MSSA) er opportunistiske bakteriar som i nokre tilfelle førar til infeksjonar, men som vanlegvis finnast som ein del av normalfloraen hos friske dyr og menneske (friske bærare) utan å gje sjukdom. På same måte er S. pseudintermedius ofte ein del av normalfloraen, særleg hos hund. Den kan også gje infeksjonar. Infeksjonar med MRSA eller MRSP er ofte vanskelegere å behandla enn dei som er forårsaka av meticillinsensitive varianter.
Stafylokokkar (også meticillinresistente) smittar til vanleg via direkte kontakt, men bakteriane har også evne til å halda seg i miljøet (på flater, i støv og avføring, på transportmiddel, i husdyrrom, på klinikkar). Bakteriane kan smitta mellom dyr innan same art, til andre dyreartar og til menneske. Menneske kan også smitta dyr.
Spesielle «husdyrtilpassa» variantar av MRSA kallas LA-MRSA (livestock associated MRSA). LA-MRSA kan definerast som MRSA som har vist eller viser evne til å etablere seg og spres mellom dyr og besetningar. Den vanlegaste varianten av LA-MRSA høyrer til det klonale komplekset CC398.
Gris blir rekna for å vera det viktigaste reservoaret for LA-MRSA, men bakterien kan også finnast hos fjørfe, storfe, småfe, hund, katt og hest. I smitta buskapar finst LA-MRSA på dyra sine slimhinner, særleg naseslimhinna, og på huda. Bakterien kan ofte isolerast frå støv i miljøet. LA-MRSA kan smitte mellom dyr og menneske og smitte kan skje begge veier (dvs. frå dyr til menneske og frå menneske til dyr).
Svinekjøtt er ikkje rekna for å vera ei kjelde til smitte av LA-MRSA frå gris til menneske.
LA-MRSA hos storfe, småfe og gris er liste 2-sjukdommar i Norge, og er meldepliktig. Hos alle andre arter er funn av MRSA liste 3 meldepliktig og skal meldast til Mattilsynet innan 7 dagar.
Methicillinresistent Staphylococcus pseudintermedius blir kalla MRSP.
S, pseudintermedius blei fram til 1976 karakterisert som S. aureus, frå 1976 til 2005 som S. intermedius, og frå 2005 klassifisert som ein eigen underart.
S. pseudintermedius finst først og fremst hos hund, men menneske kan smittast og få infeksjonar. Få tilfelle av dette er rapporterte, men bakterien er truleg underrapportert fordi den ofte er feil-identifisert som S. aureus.
MRSP er meldepliktig, og skal meldast til Mattilsynet innan 7 dagar.
Sjukdomsteikn og diagnostikk
Stafylokokkar er årsak til infeksjonar mellom anna i hud, øyrer, jur og ledd.
Det er vanlegvis ingen skilnad på sjukdomsframkallande eigenskapar hos methicillinresistente og methicillinfølsame stafylokokkar, men ved infeksjon med resistente bakteriar er det redusert muligheiter for behandling med antibiotika.
Hos menneske med svekka helse kan MRSA (og LA-MRSA) vera årsak til alvorlege infeksjonar. Du finn meir informasjon om kva LA-MRSA betyr for menneske hos Folkehelseinstituttet.
Diagnostikk
Ein tek prøver av sjuke dyr frå infisert hud/sår. Frå friske dyr tek ein prøver frå naseslimhinne, eller frå huda bak øyrene, eller frå innsida av låra (dette varierer mellom dyreartar). Ein kan også ta støvprøver frå dyra sitt miljø.
Prøver blir analyserte ved dyrking og artsidentifisering av det aktuelle stafylokokkisolatet, etterfølgt av testing for resistens, og påvising av genet som kodar for meticillinresistens.
Veterinærinstituttet er nasjonalt referanselaboratorium for antibiotikaresistens (NRL-AMR) hos bakteriar frå fôr, dyr og mat. For å overvake førekomsten og ev. oppdage utbrot ønsker NRL-AMR at MRSA og MRSP sendes inn for vidare karakterisering.
Ta kontakt med NRL-AMR på NRL-AMR@vetinst.no for nærmare avtale om innsending av isolater.
Førekomst
LA-MRSA blei påvist i prøver frå norske grisar i ein kartlegging første gongen i 2011 og så i 2012. I 2013 blei det oppdage tre utbrot av LA-MRSA hos gris med 22 besetningar involvert, og ein sanering av disse besetningane blei satt i gang.
Frå 2014 blei eit nasjonalt overvakingsprogram implementert for å begrense utbreiinga av MRSA hos gris. Overordna mål er å holde den norske grisepopulasjon fri for LA-MRSA slik at grisebesetningar ikkje skal utgjere et reservoar for smitte til menneske. Programmets formål er å identifisere MRSA-positive besetningar med tanke på utbrotsoppklaring og sanering. LA-MRSA hos gris i Europa har hovudsakleg vært knytta til klonalkompleks (CC) 398, sjølv om MRSA tilhøyrande andre CC også kan etablere seg og spreiast hos husdyr og slik kunne definerast som husdyrassosiert MRSA. Ein stor del av grisepopulasjonen undersøkast kvart år. I tabellen under vises ein oppsummering av funn av MRSA hos gris gjort i perioden 2014-2024.
Førekomsten/bærerskap av MRSA hos hest, hund, storfe, sau og geit i Norge er lav (< 1 %) i kartleggingar gjort i overvakingssamanheng (beskrive i NORM-VET rapportane), og påvisast også sporadisk som årsak til infeksjonar hos dyr.
Det skjer utbrot av MRSP i smådyrklinikkar, der hundar som har gått gjennom kirurgiske inngrep (spesielt implantat) eller som har nedsett immunforsvar av andre årsaker, er særleg utsette for smitte med MRSP. Hundar som har vore behandla med antibiotika kan også vera meir utsette.
MRSP blei første gong påvist i Noreg i 2008. Sidan den gong har Veterinærinstituttet påvist MRSP sporadisk i kliniske prøver frå hundar. Kartleggingar har vist at førekomsten/bærarskap av MRSP hos friske hundar er lav (<1%).
MRSP blei første gongen påvist i USA i 1999. Frå 2006 er det blitt registrert spreiing av MRSP også i Europa. I Europa er hovudsakleg sekvenstype (ST) 71 påvist, mens i USA er ST68 vanlegast. MRSP ST71 er kalla «Monsterklonen» fordi den i tillegg til å vera resistent mot betalaktamar også kan vera resistent mot ei rekkje andre typar antibiotika.
Overvåking
Gå til overvakningsprogram for antibiotikaresistens.
Gå til overvakningsprogram for MRSA hos gris.
Tiltak
For å unngå at husdyrbesetningar blir ein kilde for smitte med MRSA til menneske, med muligheit for vidare smitte til helseinstitusjonar og sjuke/svekkede menneske, leggast det stor vekt på å førebygge og bekjempe førekomst av LA-MRSA hos storfe, småfe og gris. Ved funn av MRSA hos gris vurderast det først om det er ein LA-MRSA, før det ved LA-MRSA iverksettes smittesporing og sanering gjennom utslakting, vask og desinfeksjon. Først etter en viss tomtid og på bakgrunn av at saneringen er godkjent av Mattilsynet kan det igjen settes inn gris. Ved funn av LA-MRSA hos storfe og småfe kan tiltak som utslakting av enkeltdyr med påvist smitte f.eks. være blant alternativene. Ved funn hos andre arter vil ikkje Mattilsynet iverksette tiltak, utover å registrere påvisinga. Imidlertid skal dyr med kliniske symptom på liste 3-sjukdommar ifølge dyrehelseforskriften ikkje ha kontakt med dyr frå andre dyrehald. Dette medfører at dyr med kliniske symptom på MRSA eller MRSP, f.eks. i form av et infisert sår eller ein ørebetennelse, ikkje kan delta i løp eller utstillingar etc., men skal sjukmeldast av behandlande veterinær.
Generelt anbefalast det at man er nøye med handvask etter all kontakt med dyr, samt å bruke hanskar når man utfører sårbehandling. Man bør i størst mulig grad unngå å behandle MRSA- og MRSP-infeksjonar med antibiotika. Postoperative infeksjonar bør undersøkast bakteriologisk slik at man kan få en rask identifikasjon av ev. MRSA/MRSP-positive dyr. Det er utarbeidet retningslinjer for handtering av kjæledyr og hest smitta med antibiotikaresistente bakteriar, inkludert MRSA/MRSP.
Anna informasjonsmateriell
- Framlegg til definisjon av LA-MRSA (pdf)
- MRSA - Informasjon til personar i kontakt med husdyrbesetningar (pdf)
- HMS-tiltak ved henting og slakting av grisar frå LA-MRSA-smitta besetningar (pdf)
- MRSA i storfe- og småfebesetningar - råd om smittevern (pdf)
- HMS-tiltak ved henting og slakting av drøvtyggjarar frå MRSA-smitta besetningar (pdf)