Aviær influensa (AI)

Aviær influensa skuldast influensavirus A og råkar ei rekkje fugleartar, inkludert fjørfe.

Aviær influensa er ein liste 1-sjukdom, og førekomst av eller mistanke om sjukdommen skal straks rapporterast til Mattilsynet.

Aviær influensa kan ramme en rekke fuglearter, inkludert fjørfe. Foto: Colourbox
Aviær influensa kan ramme en rekke fuglearter, inkludert fjørfe. Foto: Colourbox

Smittestoff og smittevegar

Årsaka til aviær influensa er aviært influensavirus A som tilhøyrer virusfamilien Orthomyxoviridae. Influensa A-virus blir delt inn i subtypar på grunnlag av to overflateprotein (hemagglutinin og neuraminidase). Det finst 16 variantar av hemagglutinin (H1 – H16) og 9 variantar av neuraminidase (N1 – N9). I si mest alvorlege form blir sjukdommen kalla høgpatogen aviær influensa (HPAI) (tidlegare kalla hønsepest (Fowl plague)). Årsaka er virus av subtype H5 og H7.

Det finst også ein variant av aviær influensa med milde sjukdomsteikn, lavpatogen aviær influensa (LPAI). LPAI-virus av subtypane H5 og H7 kan mutera og bli HPAI-virus når dei får sirkulera i fjørfeflokkar.

Virusarvestoffet, som er samansett av 8 gensegment, endrar seg ofte, dels gjennom mutasjonar i arvematerialet, men også ved utveksling av genmateriale mellom ulike subtypar, såkalla reassortering. Dette er viktig fordi det kan hindra at målcellene kjenner igjen viruset og dermed ikkje er i stand til å setja i gang spesifikk immunrespons.

Viruset er ikkje spesielt motstandsdyktig, og det blir relativt lett inaktivert av desinfeksjonsmiddel dersom viruspartiklane ikkje er beskytta av til dømes organisk materiale.

Den viktigaste smittekjelda for LPAI-virus til fjørfe er friske smitteberande viltlevande fuglar, særleg unge andefuglar under hausttrekket. Desse ville fuglane er ofte berarar av influensa A virus av ulike subtypar, og i nokre tilfelle også subtypane H5 eller H7. Dei fleste av desse virustypane er lite sjukdomsframkallande for både ville fuglar, fjørfe og menneske. Utbrot av alvorleg fugleinfluensa i fjørfeflokkar kan oppstå gjennom mutasjonar i lågpatogene stammer av subtype H5 eller H7 som har fått sirkulera i fjørfeflokkar. HPAI-virus kan overførast frå villfugl til fjørfe via direkte eller indirekte kontaktsmitte.

Det er særleg høg risiko for smitte frå ville fuglar når fjørfeflokkar er utandørs, eller når fjørfe får drikkevatn frå innsjøar med mykje villfugl. Influensavirus blir skilt ut i store mengder med avføring. Smitte frå villfugl til fjørfe eller mellom fjørfeflokkar kan til dømes skje via persontrafikk, livdyrtransportar, fôr, vatn og kontaminert utstyr. Når sjukdommen er etablert i fjørfeflokkar, er han ekstremt smittsam.

Sjukdomsteikn og diagnostikk

Ved HPAI hos fjørfe ser ein ofte mange bråe dødsfall utan sjukdomsteikn på førehand.

Ein kan også sjå betydeleg fall i eggproduksjonen, sterkt nedsett allmenntilstand og mange dødsfall. Nokre dyr kan også ha luftvegs- og sentralnervøse symptom. Opp mot 100 % av dyra kan stryka med, avhengig av viruset sin virulens, dyra sin alder og motstandskraft. Symptoma er vesentleg mildare hos ender og gjess enn hos kalkun og høns. Inkubasjonstida er kort, vanlegvis frå 1 til 3 dagar.

Ved LPAI kan fjørfe vera infiserte utan å visa symptom. I visse tilfelle kan ein sjå nedsett allmenntilstand, nedsett fôropptak, nedgang i eggproduksjonen og milde luftvegssymptom. Dårleg miljø og andre infeksjonar kan forsterka symptoma. Kalkunar viser gjerne alvorlegare symptom enn høns ved LPAI, og fleire individ kan stryka med.

Ved HPAI kan omfanget av patologiske endringar vera lite uttalt på grunn av den raske sjukdomsutviklinga. Eventuelt kan ein finna ødem, blødingar og nekrosar i fleire organ. Til dømes har ødem og blødingar blitt påvist i huda i nokre utbrot.

Ved LPAI kan ein finna mild til meir uttalt betennelse i øvre luftvegar, eventuelt også i lunger og luftsekkar.

Smitte til menneske

I enkelte, heilt spesielle tilfelle har aviær influensa (influensa A subtype H5 eller H7) smitta til menneske. For viruset som er funne hos villfugl og fjørfe i Noreg er smittefara for menneskje svært låg, ifølgje vurderingar gjort av Folkehelseinstituttet.

Det er i fyrste rekkje influensa A-virus subtype H1 og H3 som i dag sirkulerer hos menneske og er årsak til årlege humane influensautbrot. Dette er altså ikkje dei same subtypane som er årsak til aviær influensa. I nyare tid har det vore fire influensapandemiar hos menneske; i 1918 (Spanskesjuka – subtype H1), i 1957 (Asia-sjuka – subtype H2), i 1968 (Hong Kong sjuka – subtype H3) og i 2009 (svineinfluensa - subtype H1).

Les mer om aviær influensa hos menneske hos Folkehelseinstituttet.

Diagnostikk

For å stilla diagnosen må ein ha svaberprøvar frå indre organ eller frå svelg- og endetarmssvabre frå nyleg infiserte dyr. Virus kan påvisast med molekylærbiologiske teknikkar.

Differensiering mellom HPAI-virus og LPAI-virus skjer ved sekvensundersøking av delar av hemagglutinin-genet.

Påvising av antistoff i serum ved hjelp av hemagglutinasjons-inhibisjonstest kan vera av stor verdi, men ved HPAI er ofte sjukdomsgangen så kort at dyra ikkje rekk å utvikla antistoffrespons.

Veterinærinstituttet er nasjonalt referanselaboratorium for aviær influensa.

Førekomst

Høgpatogen fugleinfluensa blei for første gong påvist i Noreg på ei kortnebbgås i Sandnes kommune i Rogaland i november 2020. Sidan den gang har virussjukdommen forårsaka dødelegheit hos villfugl over store deler av landet.

Oppdatert oversikt over førekomst av HPAI hos villfugl i Noreg finnes her: Fugleinfluensa hos villfugl i Norge.

I november 2021 vart høgpatogen fugleinfluensa for første gong påvist i ei kommersiell fjørfebesetning i Noreg. Oppdatert oversikt over førekomst av HPAI hos fjørfe i Noreg finnes her: Fugleinfluensa hos fjørfe i Norge.

 

Overvaking

På oppdrag frå Mattilsynet gjennomfører Veterinærinstituttet et overvakingsprogram for aviær influensa hos fjørfe og ville fuglar. 

Gå til overvåkingsprogrammet for aviær influensa hos fjørfe

Gå til overvåkningsprogrammet for aviær influensa hos villfugl

Tiltak

Aviær influensa er ein liste 1-sjukdom. Det finst inga behandling mot sjukdommen hos fjørfe, og det er ikkje tillate å vaksinera fjørfe mot fugleinfluensa i Noreg i dag.

Ved eit utbrot av denne sjukdommen, kan Mattilsynet vurdera å innføra førebels og avgrensa vaksinering av fjørfe når faren for smittespreiing er særleg stor. Vaksinasjon vil då vera eitt av fleire tiltak for å bekjempa sjukdommen, og denne skal gjennomførast og følgjast opp i samsvar med EUs regelverk.

Avgjerda om vaksinasjon blir basert på mellom anna:

  • Talet på mottakelege flokkar i området
  • Risikoen for spreiing av virus frå infiserte flokkar
  • Storleiken på det geografiske området for utbrotet

Vaksinen som skal brukast må innehalda dei viktigaste virusantigen frå utbrotet. Difor trengst ein eksakt laboratoriediagnose for å sikra at vaksinen er rett samansett før ein set i gang produksjonen.

Vaksinerte fuglar er beskytta mot kliniske symptom, og utskiljinga av virus er betydeleg redusert i høve til ikkje-vaksinerte smitta fuglar. Men vaksinerte fuglar kan likevel ha influensavirus i kroppen og dermed vera smittefarlege.

Ved laboratorieundersøking av blodprøver kan ein skilja smitta fuglar og vaksinerte fuglar frå kvarandre, men i enkelte tilfelle kan dette vera vanskeleg.

Statusrapportar frå Veterinærinstituttet

Rapporter