Forskarar ved AquaLife R&D, Norsk Regnesentral og Veterinærinstituttet har utvikla ein statistisk modell for å talfeste samanhengen.
Studien viser ein signifikant samanheng mellom mykje lus på den utvandrande laksesmolten og eit lågt tal fisk som returnerte som gytefisk etter eitt år i sjø.
På fisk som hadde vore to år i sjø var det ingen tydeleg effekt. På fiskane som hadde vore tre år i sjø var effekten motsett. Éi mogleg årsak til skilnaden mellom årsklassane er at lusepåkjenning kan forseinke vekst og kjønnsmodning, slik at ein større del vender tilbake først etter tre år.
Totalt sett antydar studien at jo større lakseluspåkjenning desto færre villaks returnerer til elvane for å gyte i tillegg til at lakselus påverkar alderssamansetninga hos gytefisk.
‒ Vi meiner det er rimeleg å rekne med at denne samanhengen kjem av at lakselus fører til ei stor belastning på utvandrande smolt i form av auka dødelegheit og utsett gyting, seier seniorforskar ved veterinærinstituttet Kari Olli Helgesen. Ho leier prosjektet studien inngår i.
I modellen blir berekningar nytta frå Veterinærinstituttet av kor mykje lakselus den ville laksen blei utsett for det året han sumde ut i havet som postsmolt og gytefiskdata frå gytefiskteljingar og rapportert fangst frå sportsfiske.
Vanskeleg å måle kor mange villaks som døyr av lakselus
Både Trafikklyssystemet, som avgjer om oppdrettsnæringa får vekse i dag, og forslaga i havbruksmeldinga om korleis framtidig vekst skal regulerast, tek utgangspunkt i påverkinga til lakselusa på villfisk. Ei utfordring er at det er vanskeleg å måle kor mange villaks som døyr av lakselus når dei vandrar ut til havet som postsmolt. Årsaka er at det er vanskeleg å finne dei døde laksesmoltane, og at det – sjølv om ein finn dei – er vanskeleg å seie kva dei døydde av. Lakselus kan vere både sjølve dødsårsaka, men også delvis skuld i at fisken døydde fordi han blei svekka av lusebelastninga. I tillegg til dødelegheit kan lakselus føre til redusert vekst og kanskje òg påverke andre biologiske funksjonar, som kjønnsmodning.
Brukte data frå gytefiskteljing og fangst og lusebelastning på vill postsmolt
Talet på fisk som returnerer til elvane for å gyte, kan målast både som gytefiskteljingar og i form av teljing av fangst frå sportsfiske. I studien som finansiert av FHF, har forskarane slått saman desse to datakjeldene for å undersøkje i kva grad lusebelastninga hos utvandrande smolt til sjø har påverka talet på og alderssamansetninga av gytefisk i norske elvar.
‒ Det har vore kjent lenge at færre laks kjem tilbake for å gyte etter berre eitt år i sjøen, og at nedgangen er større for desse enn for laks som har vore to eller fleire år i sjøen. Vi ville finne ut om denne endringa i alderssamansetning av gytefisken kan ha samanheng med lakselusbelastninga fisken opplevde då han utvandra til havs, seier Helgesen.
Data frå til saman 104 elvar som i snitt bidrog med nesten fire år med data kvar, blei inkluderte. Forskarane har laga ein statistisk modell for å talfeste korleis talet på fisk som kom tilbake for å gyte hangar saman med lusebelastninga dei opplevde som postsmolt. Det blei teke omsyn til storleiken på elvane, ved å justere for teoretisk smoltproduksjon, og dessutan eit anslag på talet på utvandrande smolt basert på historiske fangstdata.
Fann samanheng mellom høg lusebelastning og gytefisk i nokre årsklassar
Dei fann ein tydeleg samanheng (statistisk signifikant) mellom mykje lus på den utvandrande laksesmolten og eit lågt tal fisk som returnerte som gytefisk etter eitt år i sjø.
På fisk som hadde vore to år i sjø var den same effekten ikkje tydeleg (ikkje signifikant). På fiskane som hadde vore tre år i sjø fann dei motsette effekt: Det var ein tydeleg samanheng mellom høg lusebelastning ved smoltutvandring og auka talet på fisk som returnerte som gytefisk. Éi mogleg årsak til denne skilnaden i effekt mellom årsklassane er at lusepåkjenning kan forseinke vekst og kjønnsmodning. Talet på år i sjø er utleidde frå oppgitt storleik på gytefisken i datagrunnlaget og samanhengen mellom vekt og talet på sjøvintrar er henta frå den vitskaplege litteraturen.
‒ Når vi kan talfeste korleis lakselus i oppdrett påverkar kor mange gytefisk som kjem tilbake, kan vi jobbe meir målretta for å gjere lakseoppdrett meir berekraftig, seier Helgesen.
Kan ikkje utelukke at også andre årsaksfaktorar påverkar
Helgesen understrekar likevel at dette er ein studie der dei har funne ein negativ samanheng mellom lus frå oppdrett og returnerande gytelaks og ikkje ein eksperimentell studie.
‒ Samanhengen kan i prinsippet komme av andre underliggjande faktorar, og vi kan dermed ikkje konkludere med éin årsakssamanheng. Vi oppmodar derfor til vidare kritiske analysar av data, gjerne med søkjelys på relevante alternative forklaringar på reduserte tilbakevandring av gytelaks til elvar i område med stor lusebelastning frå oppdrett, og særleg for smålaks, seier Helgesen. Datasett brukt i denne studien er tilgjengeleg på https://datadryad.org/dataset/doi:10.5061/dryad.m0cfxpphh.
Les den vitskaplege artikkelen: Effects of salsmonnar lice on numbers and size distributions of Atlantic salsmonnar populations returning to spawn in Norwegian rivers
