Hausten 2011 blei eit nytt virus, kalla Schmallenbergvirus, oppdaga hos drøvtyggjarar i Tyskland, Nederland og Belgia. Viruset har seinare spreidd seg til fleire andre europeiske land. Viruset smittar truleg ikkje menneske. Infeksjon med Schmallenbergvirus er ein liste 3-sjukdom.
Smittestoff og smittevegar
Schmallenbergvirus (SBV) er eit kappekledd RNA-virus innan serogruppa Simbuvirus, genus Orthobunyavirus, familie Bunyaviridae.
SBV blir overført med sviknott (Culicoides spp.), men overføring via mygg (Culicidae spp.) kan ikkje utelukkast. Det finst ei rekkje artar av sviknott i Europa og Noreg som kan overføra viruset.
SBV finst i blodet hos mottakelege dyr i opptil ei veke, og vektorar som syg blod av infiserte dyr i denne perioden kan spreia viruset til andre dyr ved neste blodmåltid. Overføring av virus ved direkte kontakt mellom dyr eller indirekte med fôr av animalsk opphav, er lite truleg.
Overføring av virus til foster er årsaka til dei misdanningane ein ser ved Schmallenberg sjukdom.
Sjukdomsteikn og diagnostikk
Storfe, sau, geit, bison, alpakka og enkelte ville drøvtyggjarar (mellom anna rådyr og hjort) har vist seg å vera mottakelege for SBV.
Dyra vil som oftast visa få teikn på infeksjon, men storfe kan utvikla akutt sjukdom med feber, redusert fôropptak, fall i mjølkeytinga og av og til diaré. Symptoma går oftast over utan behandling i løpet av nokre dagar.
Dersom storfe blir smitta i 3. til 6. fostermånad og småfe i 2. fostermånad, kan SBV passera over til fostera og vera årsak til misdanning hos kalv, lam og kje. Misdanna avkom er oftast daudfødde eller dei daudar straks etter fødsel. Varierande grad av misdanningar i form av deformerte bein (artrogryphose), vasshovud (hydrocefalus), vridd hals (torticollis), S-forma ryggrad (scoliose) underutvikla sentralnervesystem (hypoplasi av CNS) mm. er påvist. Det er også påvist virus i kalvar som har dauda i første leveveke, utan synlege misdanningar. Talet på misdanningar etter infeksjon med SBV er til vanleg lågt i område som er råka, men har affisert ein stor del av nyfødde dyr i enkelte buskapar.
Diagnostikk
Diagnosen infeksjon med SBV blir stilt ved viruspåvising (rRT-PCR) i prøver frå akutt sjuke dyr og misdanna avkom, eller ved påvising av antistoff i prøver frå dyr som er smitta tidlegare (ELISA for mjølk og blod/serum).
Differensialdiagnoser
Akutt SBV hos storfe kan vanskeleg skiljast frå akutt coronavirusinfeksjon («vinterdysenteri») hos storfe. Andre Orthobunyavirus (som Akabanevirus), blåtungevirus, bovint virusdiarévirus og ei rekkje ikkje-infeksiøse årsaker kan gi tilsvarande misdanningar som SBV.
Førekomst
SBV blei første gong påvist i prøver frå storfe frå Schmallenberg i Nordrhein-Westfalen i Tyskland hausten 2011, og kort tid etter i prøver frå Nederland og Belgia. Ein veit ikkje kvar SBV blei introdusert. Viruset er ikkje kjent frå andre delar av verda.
I område der SBV sirkulerer, vil delen av smitta dyr auka med aukande sviknottpopulasjon. Denne er størst på seinsommaren og hausten. Temperatur og vind betyr mykje for kor raskt infisert sviknott spreier seg.
Spreiingspotensialet for SBV er stort, og i løpet av ein vektorsesong (2011) blei mange storfe- og småfebuskapar i store delar av Tyskland, Belgia, Nederland, Luxemburg, Frankrike og Søraust-England smitta. Serologisk gransking i storfebuskapar i Nederland har vist at på meir enn 90 % av gardane blei storparten av dyra smitta med SBV i løpet av 2011. Det er påvist virusaktivitet i fleire land også i 2012.
Overvaking
Førekomst av Schmallenbergvirus blei overvaka i 2012-2013, og igjen frå 2016.
Tiltak
Det har vist seg å vera vanskeleg å kontrollera SBV. Aktuelle tiltak er å overvaka kor utbreidd viruset er og å setja inn tiltak for å hindra at drøvtyggjarar frå infiserte område blir flytta til frie område i sesongen der vektorane er aktive.
Det er ikkje utarbeidd eit spesifikt lovverk for SBV i EU eller i Noreg. Ein eventuell introduksjon av SBV til Noreg vil truleg skje ved at vektorborne virus passerer havområdet mellom Danmark og Sør-Noreg eller gjennom Sør-Sverige til Sør-Noreg. SBV kan også bli introdusert via import av drøvtyggjarar med virus i blodet.
Orthobunyavirus overlever kort tid utanfor vert og vektor og mister infektiviteten sin ved temperaturar på 50-60 °C i minst 30 minuttar eller ved bruk av vanlege desinfeksjonsmidlar (1 % natrium hypokloritt, 2 % glutaraldehyd, 70 % etanol, formaldehyd).
Det finst i dag ingen vaksine mot SBV, men ein trur at det vil finnast effektive vaksinar om eitt til to år.