Årsaka til ringorm hos storfe er soppen Trichophyton verrucosum . Ringorm hos storfe og ringorm hos pelsdyr er liste 2-sjukdommar, og førekomst av eller mistanke om slik sjukdom skal straks rapporterast til Mattilsynet. For ringorm hos andre dyr, sjå faktainformasjon under artikkelen Ringorm.

Smittestoff og smittevegar

Trichophyton verrucosum er den viktigaste dermatofytten hos storfe, men storfe kan også smittast av andre artar, i hovudsak Trichophyton equinum (hest som hovudvert) og Microsporum canis (katt som hovudvert). Ved smitte av desse to siste artane er sjukdommen som oftast mildare, og smitte mellom dyr skjer i mindre grad samanlikna med infeksjon med Trichophyton verrucosum.

Dyr med symptom får hårlause flekker med skorper og flass som inneheld soppsporar. Soppsporane blir spreidde ved direkte kontakt mellom infiserte og friske dyr. Ein viktig smitteveg er også indirekte kontakt med innreiing, børstar, transportar og anna utstyr som er ureina med sporar. Mange dyr blir smitta på fellesbeite, og ofte viser dyra symptom etter innsetjing seint om hausten og i vintermånadane. Livdyrhandel er ein vanleg spreiingsmåte mellom buskapar.

Inkubasjonstida (dvs. tida frå smitte til kliniske symptom viser seg) er varierande, men til vanleg 10-21 dagar (kan vera opptil 6 veker).

Under gunstige tilhøve kan sporane overleva mange år i miljøet, spesielt i fjøs med treinnreiing.

Sjukdomsteikn og diagnostikk

Utviklinga av sjukdommen varierer i høve til dyra sin alder og immunstatus. Predisponerande faktorar er varme og fukt, dårleg hygiene og stress. Soppen finst i det øvre hudlaget (stratum corneum) og på hår. Når soppen veks på/i håra, blir desse sprø og brekker lett. Dette kan skje nede i hårsekkane eller like over hudoverflata. På denne måten blir dei hårlause flekkane som er typiske for ringorm, danna. Huda blir i tillegg ofte fortjukka og får eit belegg av flass og skorper. Soppveksten spreier seg radiert utover. Ny hårvekst kan danna seg sentralt i flekkane, og desse kan etter kvart visa seg som ringforma parti, ofte lokaliserte på hovud, hals og nakkeområde. Dyra er oftast lite påkjente allment. Det er som regel ikkje kløe eller smerte i samband med hudendringane, slik at fôropptak og tilvekst blir lite påverka.

Storfe av mjølkeraser viser ofte typiske teikn på ringorm, medan symptoma kan være mindre tydelege og svakare hos kjøttferasar. Langt hårlag kan også skjule symptom på ringorm, så det anbefalast å klippe kjøttfe før undersøking.

Bildene under viser storfe med ringorminfeksjon. (Alle foto: Mattilsynet)

4

Ved mistanke om ringorminfeksjon hos storfe bør ein alltid ta prøve frå eitt eller fleire dyr for å få bekrefta kliniske observasjonar med laboratoriediagnose. Staten dekkar kostnadane ved laboratoriegranskinga fordi ringorm hos storfe er ein liste 2-sjukdom.

Prøven må takast nøyaktig, fordi eit slurvete prøveuttak kan gi eit falskt negativt resultat. Prøvematerialet skal takast frå utkanten av fleire lesjonar, i overgangen mellom friskt og sjukt vev, då det er her infeksjonen er mest aktiv. Huda kan vaskast varsamt med sprit for å redusera overflatekontaminasjon med bakteriar og miljøsopp, men pass på at spriten fordampar/tørkar ut før sjølve prøvetakinga. Prøven blir teken ved å nappa ut hår med pinsett eller ved å børsta huda med ein steril tannkost. Det er viktig å få med hårrøter. Ein kan også ta eit overflatisk hudskrap dersom det er mykje flass og skorper i huda. Dersom håra er lange, kan den ytste delen klippast av før napping. Dei inste 1-2 cm av håra, med røter, skal sendast til laboratoriet.

Prøvematerialet blir sendt i eit sterilt prøveglas/plastbehaldar (Falconrør e.l.) utan å skru lokket heilt igjen/ev proppa med bomull (for å hindra at det blir tett og dermed fuktig), eller pakkast inn i papir/papirkonvolutt/aluminiumsfolie. 

På laboratoriet blir prøven mikroskopert direkte for eventuelt å påvisa soppsporar raskt. Eit negativt resultat ved direkte mikroskopi utelukkar likevel ikkje at dermatofyttar kan finnast i prøven, og dyrking på soppagar trengst for å kunna identifisera eksakt art. Skålene blir kontrollert ofte, og eit positivt svar blir sendt så raskt det er vekst med sikker morfologi (vanlegvis innan 1 veke). Sidan T. verrucosum veks seint, vil prøver ikkje bli svart negativ før det er gått ca. 2 veker.

Ein kan også påvisa dermatofyttar direkte frå vevsprøver ved hjelp av PCR og sekvensering.

Førekomst 

Ringorm er utbreidd over heile verda, og det er først og fremst kalvar og ungdyr som blir smitta der sjukdommen er endemisk, og dyr av alle aldre er mottakelege. Ringorm kan gi varige endringar i huda som fyrst blir synlege ved garving, slik at kvaliteten på huda og læret blir redusert. For vel 30 år sidan var ringorm hos strofe, der årsaka var T. verrucosum, ein vanleg sjukdom her i landet. Systematisk vaksinasjon har endra dette biletet og nå er førekomsten av ringorm kraftig redusert i Norge. Dette har ført til økonomisk gevinst for den enkelte bonde og for storfenæringaørekomst av ringormrelatert kvalitetsfeil på huder er sterkt redusert dei siste åra..

Etter fleire år med enkelte sporadiske tilfelle, særleg i kjøtfebuskapar, har det dei siste åra vært to større utbrot med ringorm i Norge.  I perioden 2017 til 2022 var det utbrot i Rogaland. I 2023 ble ringorm også påvist i fleire buskapar i Trøndelag.

Bandlegging av buskapar og krav om sanering fører til store ekstrakostnader for bønder og næringa. Slakteria må leggja om rutinane sine for henting av dyr og gjennomføra grundig vask og desinfeksjon av køyretøy og utstyr etter avslutta transportoppdrag. Styresmaktene har utgifter i samband med diagnostikk, og pålegg og oppheving av bandlagde buskapar. Kostnadane i samband med dette er blitt betydeleg reduserte i takt med nedgangen i talet på bandlagde buskapar frå 1980 til i dag.

Tiltak

Ringorm hos storfe der årsaka er T. verrucosum er ein liste 2-sjukdom i Noreg. Mattilsynet bandlegg besetninger der ringorm er påvist og gir vedtak om saneringstiltak. Tiltaka er inndelt i fasar, der målet er at bandlagde buskapar kan få tilbake status som ringormfri buskap. Tiltaka omfattar følgjande:

• Omgåande vaksinering av alle dyr i buskapen
• Fortløpande vaksinasjon av alle kalvar fødde i buskapen, og alle nyinnkjøpte dyr.
• Vaksinasjon er tilrådd i 3 år.
• Behandling av vaksinertedyr med soppdrepande middel ved beiteslipp eller ved flytting av dyr til sanert husdyrrom.
• Vasking og desinfeksjon av husdyrrom og utstyr med soppdrepande middel

Førebyggjande tiltak i buskapar som er frie for ringorm

Kontakt mellom dyr er den største risikofaktoren for overføring av ringormsmitte. Ein bør derfor ha eit bevisst forhold til livdyrkjøp og bruk av fellesbeite. Ved innkjøp av dyr bør ein få helseattest fra selgerbesetningen, og forsikra seg om at det ikkje finst ringorm i buskapen som leverer dyra.

Det finnes gode vaksiner mot ringorm, men generelt tilrår ein ikkje vaksinering mot ein liste-2 sjukdom utan at besetningen er smitta og vaksinering er ein del av bekjempelsesarbeidet. Vaksinering av buskapar med ukjent smittestatus i utbruddsområdet kan gjere oppklaring og håndtering av utbruddet vanskeleg, fordi det kan kamuflere symptom og eventuell smittespredning. Målet er å utrydde sjukdommen. Derfor er det ønskeleg med ein populasjon som raskt vil vise teikn på ringorm ved smitteintroduksjon slik at det oppdagast på eit tidlig tidspunkt. Vaksinasjon av enkeltdyr kan likevel være et godt tiltak i enkelte situasjonar, til dømes ved bruk av fellesbeite i område med økt risiko. I besetningar der berre enkeltdyr/-grupper er vaksinert er faren for kamuflert smitte langt mindre.

For ringorm hos andre dyr, sjå faktainformasjon i artikkelen Ringorm.